Fonemler

Fonemler, bir dilin anlam ayırt edici en küçük ses birimleridir. Her dilin fonemleri, karşıtlık göstererek anlam farkı yaratır; örneğin bir dilde iki ses arasındaki fark, o dilde farklı sözcük anlamlarına yol açıyorsa bu sesler o dilin fonemleri olarak kabul edilir.

Fonemler, fiziksel konuşma seslerinden (telefonlar) bağımsız olarak zihinde temsil edilen soyut birimlerdir. Sesler arasındaki fark gerçek konuşma sırasında farklı telaffuzlara dönüşebilir; bu varyantlar ise alofonlar olarak adlandırılır. Aynı fonemin farklı alofonik biçimleri, bağlama veya komşu seslere göre değişebilir.

Sesler arasındaki karşıtlıklar, minimal çiftler yoluyla tespit edilir. Minimal çift, aynı çevrelerde yalnızca bir ses farkı bulunan iki sözcük olduğunda ortaya çıkar ve o dildirki söz konusu fark o dilin fonemsel sisteminde anlam ayırıcıdır. Örneğin bir dilde [p] ile [b] arasındaki fark, sözlük anlamını değiştirebiliyorsa bu iki ses o dil için ayrı fonemlerdir.

Fonemoloji, bir dilin ses sisteminin kurallarını ve yapısını inceler. Yazı sistemiyle ilişki de değişkendir: bazı dillerde fonemler yazı tarafından doğrudan gösterilir, bazı dillerde yazı ile fonemler arasında tutarsızlık olabilir. Fonemler, dilin öğrenimi, telaffuz ve söz dizimi üzerinde temel etkiye sahiptir ve dilbilimin temel konularından biridir.