ósonlagið

Ósonlagið, eða ósonlagið, er hluti stratosferðarinnar þar sem ózon (O3) er mest fyrirferðamikið. Það verndar lífverur á jörðinni með því að þynna út skaðlegu ultraviugust geislun frá sólinni, sérstaklega UV-B og UV-C, sem hægt er að valda húðkrabbameini, augnskaða og skemmdum í plöntum og sjófnum.

Staðsetning og eðli. Ósonlagið liggur að mestu í um 15–35 km hæð yfir Reykjavíkur og heimshöfin. Samsetningin nær hámarksþykkt fyrir hringrásina um 300 Dobson-einingar (DU) í meðallaginu, og ef ósonlagið væri komið í gegnum sólskin sem þynnt væri niður í stöðu efst í STP myndi það vera um 3 mm þykkt.

Myndun og brottverkaferli. Óson myndast þegar súrefnismolar (O2) greinast með UV-geislum og mynda frumeind (O) sem sameinast við O2 til að mynda O3. Chapman-hringrásin lýsir þessu öllu en varnarsambönd klórs (Cl) og bróms (Br), sem koma frá afleiðum ósonlosunar-efnasambanda eins og KFC/halókarbóna, stjórna jarðhreyfingu með rofi ózon í katalítískum ferlum.

Lækkun og ósonhol. Á 20. öld þróaðist ósonrofi sem meðal annars tengist útrýmingu rokgjarn efna sem innihalda klór og bróm. Ósonholan sem auðkenntist árið 1985 yfir Suðurskautslandið vakti alþjóðlegt since Montreal-samkomulaginu (1987) sem setti fram afnemtalningu á efnum sem brjóta ósonlagið niður. Vextirnir falla aðallega á vetrar- og vormánuði í sunnan- og norðurskautinu vegna kaldra loftslags aðstæðna og loftlagsbreytinga sem hafa áhrif á stratospheric hlýfingu.

Nýrri þróun. Sætti að hermun getur leitt til bættrar ósonrækni í sumum svæðum og fer aukning fram í heildinni með minnkun neyta efna sem brjóta niður óson. Mælingar eru gerðar með Dobson-sérstökum upphafsgera og gervihnöttum eins og TOMS/OMI og öðrum ósonvandaskynjum sem fylgja heildarskipaninni.

Það er mikilvægt að halda áfram að framleiða og notkun halókarbóna sem brjóta ósonlagið og að heimsbyggðinni takist að viðhalda og bæta lagið með þrautseigju í alþjóðlegri samvinnu.

---