variabiliteti

Variabiliteti, eller variability, është shkalla në të cilën një sasi ndryshon nga vëzhgimi në vëzhgim, nga personi në person, nga kohë në kohë apo nga kushte në kushte. Në përdorimin shqip, variabiliteti përshkruan dispersinë ose heterogjeninë brenda një grupi të të dhënave ose të një sistemi. Ky koncept është themelor në shkenca të ndryshme, pasi shumica e fenomenave nuk janë konstantë dhe shfaqin një gamë vlerash.

Në statistikë dhe analizë të të dhënave, variabiliteti matet me masa të dispersionit, si intervalo (range), varianca (mesatare e deviationeve të katrorizuara rreth mesatares), devijimi standard (rrënja katrore e variancës), rrezja ndërmjet kuotave (interquartile range) dhe koeficienti i variacionit (devijimi standard i relativizuar me mesataren). Këto mase ndihmojnë në vlerësimin e besueshmërisë së mesatareve dhe në karakterizimin e shpërndarjes së të dhënave.

Burimet e variabilitetit përfshijnë ndryshimet gjenetike, faktorët ambientalë, gabimet e matjes, mostrat dhe proceset stokastike. Llojet kryesore përfshijnë variabilitetin intra-individual (brenda një individi gjatë kohës) dhe variabilitetin inter-individual (mes individëve).

Aplikimet përfshijnë biologjinë (variabiliteti gjenetik dhe fenotipik), klimatologjinë (variabilitet i temperaturave dhe reshjeve nga një vit në tjetrin), dhe inzinierinë e proceseve (variabilitet i cilësisë së prodhimit). Variabiliteti përshkruan dispersinë dhe heterogjenitetin që ndikojnë në parashikimet, rrezikun dhe besueshmërinë e rezultateve.