sintaksë

Sintaksë është degë e gjuhësisë që studion mënyrën se si fjalët dhe frasat lidhen dhe renditen për të formuar fjali të kuptueshme. Ajo shqyrton renditjen e fjalëve, rolet gramatikore të tyre dhe strukturën e brendshme të fjalisë, duke shoqëruar kuptimin me marrëdhëniet midis elementëve si emrat, foljet dhe pjesët e tjera të gjuhës.

Një nga koncitë themelore është se fjalia ka një strukturë hierarkike, jo thjesht një radhitje fjalësh. Elementët sintaksorë formojnë konstituentë (përbërës të frasave) të tillë si fraza emërore (NP) dhe fraza folore (VP). Kjo strukturë lejon të identifikohen funksionet dhe lidhjet midis pjesëve të fjalisë, si subjektin, predikatin dhe shënimet e tjera të marrëdhënieve gramatikore.

Në studimet moderne të sintaksës, janë zhvilluar qasje të ndryshme. Gramatikat konstituente përqendrohen në strukturën hierarchical të frasave, ndërsa gramatikat e vargjeve (dependency grammar) fokusohen tek lidhjet midis fjalëve në një rrjet linear. Një nga zhvillimet kyçe ka qenë Minimalist Program (në mënyrë të veçantë nga Chomsky), i cili përpiqet të reduktojë rregullat shpjeguese duke përdorur mekanizma universale dhe varietetet gjuhësore si një rezultat i ndërveprimeve të thjeshta.

Syntaksja ka rëndësi të madhe në mësimdhënie, për përkthim, dhe për përpunimin e gjuhës natyrale (NLP). Ajo është gjithashtu themelore për të kuptuar si kuptimi ndërtohet nga struktura e fjalisë dhe si gjuhët ndryshojnë në mënyrën e shprehjes së marrëdhënieve gramatikore. Për gjuhën shqipe, si për shumë gjuhë të tjera, sintaksa ndërthur rregulla të ndryshme me morfologjinë për të krijuar fjali të sakta dhe të kuptueshme.