sfingolipidy

Sfingolipidy to grupa lipidów, w której rdzeń chemiczny stanowi ceramid — cząsteczka zbudowana z sphingosine połączonej wiązaniem amidowym z kwasem tłuszczowym. Ceramid stanowi bazowy szkielet, od którego odgałębiają się różne modyfikacje, co daje szeroką rodzinę lipidów błonowych i sygnałowych.

Najważniejsze klasy sfingolipidów to ceramidy; sfingomieliny (ceramid z resztą fosfocholinową); glikosfingolipidy, do których należą cerebrosydy, globosydy i gangliozydy; oraz ceramid-1-fosforan. Od typu modyfikacji zależą ich właściwości strukturalne i funkcje w komórce.

Biogeneza sfingolipidów przebiega w komórkowych organellach. W biosyntezie de novo w siateczce endoplazmatycznej serine palmitoilotransferaza łączy serynę z palmitoilo-CoA, tworząc 3-ketosfinganine, która jest zredukowana do sfinganiny, a następnie acylowana do dihydroceramidu i desaturacją przekształcana w ceramid. Ceramid może być wykorzystany do syntezy sfingomielin (przy udziale sfingomielinowej synthazy) lub do powstawania glikosfingolipidów poprzez enzymy glikosylotransferazy. Ceramid może także być przekształcany do ceramid-1-fosforanu.

Funkcje sfingolipidów obejmują udział w budowie błon komórkowych i organizowaniu lipidowych domen lipidowych, a także w przekazywaniu sygnałów. Wśród metabolitów sfingolipidowych ważne role pełnią ceramid, sphingosine i sphingosine-1-fosforan, które regulują wzrost, różnicowanie i apoptozę komórek.

Znaczenie kliniczne jest duże: zaburzenia metabolizmu sfingolipidów prowadzą do chorób spichrzeniowych, takich jak choroby Niemanna-Picka, Gaucher, Tay-Sachs i inne sfingolipidopatie, często z objawami neurologicznymi i hepatosplenomegalią. Leczenie koncentruje się na modulowaniu metabolizmu lipidoidalnego i łagodzeniu objawów.