rytualizm

Rytualizm to termin używany w religioznawstwie, socjologii i psychologii do opisu nacisku na rytuały i formalności w praktykach duchowych, społecznych i kulturowych. Wywodzi się od polskiego słowa rytuał oraz sufiksu -izm, który wskazuje na system lub doktrynę. W socjologii rytualizm oznacza sposób adaptacji do norm społecznych, w którym jednostka odrzuca dążenie do kulturowych celów, a pozostaje wierna uznanym środkom. W teorii Roberta K. Mertona jest to jeden z pięciu sposobów adaptacji: akceptuje środki, ale odrzuca cele. Rytualizm bywa krytykowany jako nadmierne formalizowanie praktyk bez wpływu na zamierzone cele.

W religijnym kontekście rytualizm podkreśla znaczenie rytuałów w praktyce duchowej, lecz bywa oceniany krytycznie, gdy formalizmy zastępują duchowy przekaz lub treść doktrynalną. Historia angażuje spory o liturgię; w XIX-wiecznej Anglii ruch ritualistyczny dążył do rozbudowy obrzędów, co wywołało kontrowersje i opór ze strony zwolenników bardziej ostrożnego podejścia.

W psychologii i kulturoznawstwie rytualizm odnosi się także do powtarzalnych czynności wykonywanych jako mechanizmy porządku i radzenia sobie ze stresem, a także do cech występujących w zaburzeniach obsesyjno-kompulsyjnych, gdzie rytuały pełnią funkcję kompensacyjną.