qiymat

Qiymat o‘zbek tilidagi asosiy tushunchalardan biridir. To‘var yoki xizmat uchun berilgan qadriyat, foydalilik yoki muhimlikni anglatadi. Kundalik nutqda qiymat ko‘pincha umumiy ahamiyat yoki qadr‑qimmat ma’nosini ifodalaydi; ilmiy va iqtisodiy yozuvlarda esa qiymat ko‘proq ikki yo‘nalishda qo‘llanadi: narx va qiymat (foydalilik yoki ahamiyat).

So‘zning ildizi arabcha qiyāmah yoki qadriyat so‘zlaridan kelib chiqqani haqida turli talqinlar mavjud. Zamonaviy tilshunoslikda qiymat ko‘p ma’noli bo‘lib, narx (bozor pul miqdori) va qadriyat (muqaddas yoki ahamiyatli narsa sifatidagi qiymat) kabi kengroq konseptlarni o‘z ichiga oladi. Shuning uchun qiymatning ikki keng tarqalgan mazmuni mavjud: narx sifatida bozor pul miqdori, va muhimlik yoki foydalilik sifatida umumiy qiymat.

Iqtisodiyotda qiymat odatda tovar yoki xizmatning foydaliligi (utility) va mavjudligi (scarcity) bilan belgilanadi. Narx esa bozordagi talab-taklif natijasida shakllanadi. Shunday qilib, qiymat subyektiv tushuncha bo‘lib, har bir iste’molchining ehtiyojlari va afzalliklariga qarab o‘zgaradi, narx esa bozor qonunlariga ko‘ra o‘zgaradi. Buning oqibatida qiymat iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy kontekstlarda turlicha qo‘llaniladi: iqtisodiy narx, umumiy foydalanuvchi qiymati, shuningdek etika va estetik qadriyatlar kabi sohalarda ham ishlatiladi.