grunnréttindi

Grunnréttindi eru réttindi sem hver maður á rétt á að njóta vegna þess að hann er manneskja. Þau eru verndað gegn misnotkun ríkisvaldsins og mynda kjarnann í lýðræðislegu réttarfari. Í stofninn þeirra liggur að íslenskur réttur og alþjóðlegir mannréttindasáttmálar sem Ísland hefur gengist undir megi tryggja frelsi, réttindi og vernd borgaranna.

Með grunnréttindum fylgja svokölluð borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi sem oft eru talin varðveita frelsi og réttindi einstaklingsins: tjáningarfrelsi, trúfrelsi og samviskufrelsi, réttur til friðhelgi einkalífs, félaga- og fundarfrelsi, réttur til sanngjarnrar meðferðar fyrir dómstólum og réttur til eignar. Í mörgum kerfum er einnig lögbundin bann við pyntingum og ómannúðlegri meðferð, sem og almennt grundvallarreglur um jafnrétti fyrir lögum og fyrirfram ákveðnar frjálslyndilegar takmarkanir til að vernda önnur mikilvæg hagsmuni.

Takmarkanir á grundréttindum eru heimilar þegar þær eru lögmætar, nauðsynlegar og í samræmi við mannréttindasáttmála og aðra réttarfarsreglu. Slíkar takmarkanir mega ekki ógna kjarnarettindum eða grundvalla vernd þeirra.

Framkvæmd grunnréttinda felst meðal annars í réttarfari og eftirlitsyfirvöldum; einstaklingar geta höfðað mál eða kvartað til umboðsmanns þegar réttindi þeirra eru ógnum. Alþjóðlegt samstarf og EES- eða Evrópuréttarkerfið stuðlar að aukinni vernd og réttindaleit. Grunnréttindi endurspegla jafnt óbreytta vernd fyrir alla sem búa innan landamæra Íslands og stuðla að réttlæti í samfélaginu.