frumuöndun

Frumuöndun er ferli í lifandi frumum sem umbreytir næringarefnum í ATP, orkuna sem frumur þurfa til að starfa. Helstu stig ferlisins eru glýkólýsa, myndun acetýl-CoA og Krebs-hringurinn (TCA), og öndunarkeðjan með oxunarfosfórun. Ferlið er að mestu háð súrefni (aerób öndun), en sumar lífverur geta framkvæmt anaeróbíska öndun þegar súrefni vantar.

Glýkólýsa fer fram í umfrymi og skilar beint 2 ATP og 2 NADH per glúkósa. Glúkósi er klofinn í tvö pyruvat-eind; pyruvatinn flyst inn í hvatbera.

Í hvatberum er pyruvat breytt í acetýl-CoA með losun CO2 og myndun NADH (pyruvatdehydrogenasa). Acetýl-CoA kemst inn í Krebs-hringinn í matrix hvatbera, þar sem fyrir hvert acetýl-CoA myndast 3 NADH, 1 FADH2 og 1 GTP (ATP), og CO2 losnar.

Öndunarkeðjan liggur í innri hvatberaflögunin. NADH og FADH2 gefa rafeindir til keðjunnar; orkuflæði þeirra knýr prótónudreifingu yfir himnuna sem byggir kraft til ATP-synthasa og framleiðir ATP. Lokaaðili rafeindanna er súrefni, sem sameinast við próónur og myndar vatn.

Niðurstaða: aerobic öndun gefur um 30–32 ATP per glúkósa; anaerób öndun gefur aðeins um 2 ATP per glúkósa og krefst endurheimta NAD+. Frumuöndun er grundvöllur orkuframleiðslu í lifandi lífverum og tengir næringu við orkufjölda og efnaskipti.