dönümesini

Dönümesini, Türkçe’de fiil kökü dönmekten türeyen fiilimsi bir yapıya verilen addır. Bu yapı, eylemin kendisini bir isim gibi kullanmaya olanak tanır ve cümlede çoğunlukla bir fiilin doğrudan nesnesi olarak işlev görür. Dönümesini çoğu durumda “onun dönme/ dönüş eylemi” olarak çevrilebilir; bağlama göre bazı durumlarda sadece “dönme” anlamını da taşıyabilir.

Morfoloji olarak dönümesini, fiili fiilimsi -mesi ekiyle isimleşen bir öge haline getirir; ardından iyelik eki -si ile onun/onosuna işaret eder ve çoğu zaman -i (belirli hâl eki) ile nesne hâline gelir. Sonuç olarak dönümesini, “onun dönme eyleminin/ dönüşünün” gibi bir anlam üretir ve fiilin geçtiği cümlede doğrudan nesne olarak yer alır. Örneğin, “Çarkın dönümesini izlemek güvenlik açısından önemlidir.” ifadesinde dönümesini, çarkın dönme eyleminin izlenmesini belirtir. Benzer şekilde “Dönümesini engellemek için kilitler kullanıldı” ya da “Dönümesini bekliyoruz” cümlelerinde de bu yapının nesne olarak kullanıldığı görülür.

Kullanım açısından dönümesini genellikle teknik, bilimsel ve akademik metinlerde daha sık bulunur; günlük konuşmada ise daha sade ifadeler tercih edilir. Eylemin yöneldiği, planlandığı veya beklenildiği durumlarda kullanışlı bir fiilimsi formudur.

Etymology olarak kök dön, fiilimsi -mesi, 3. tekil iyelik -si ve belirli hâl için -i eklerinin bir araya gelmesiyle oluşur ve cümle bağlamına göre telaffuzu ve çekimi değişebilir.

İlgili terimler: dönmek, dönüş, fiilimsi.