amatoksinler

Amatoksinler, amatoksin ailesine ait güçlü siklik peptit toksinlerdir ve özellikle Amanita türlerinde bulunur. En iyi bilinen kaynaklar Amanita phalloides (ölüm mantarı) ve Amanita virosa’dır; ayrıca Galerina marginata gibi diğer zehirli mantarlarda da görülebilirler. Ana toksin öğesi α-amanitin'dir.

Etki mekanizması olarak amatoksinler, RNA polimeraz II’yi rekabetçi olmayan biçimde inhibe eder ve mRNA sentezinin durmasına yol açar. Bu durum hızlı döngü yapan hücrelerde belirgin hasara neden olur; başlıca karaciğer ve bağırsaklar ile böbrekler etkilenir. Amatoksinler ısıya dayanıklıdır; pişirme veya kurutma ile inaktivasyonu sınırlıdır.

Klinik olarak, yutağa alındıktan sonra 6–24 saat içinde başlangıç belirtileri olan gastrointestinal bulgular (bulantı, kusma, karın ağrısı, ishal) gözlenebilir. Ardından hasta iyileşiyor gibi görünse de birkaç gün içinde fulminan karaciğer yetmezliği ve koagulopati gelişebilir; böbrek hasarı da görülebilir. Yüksek mortalite riski bulunur ve tedaviye yanıt hasta ve intoksikasyon derecesine bağlıdır.

Tanı genelde klinik tabloya dayanır; nadir durumlarda idrarda veya kanda α-amanitin varlığı ölçülebilir. Tedavi ise esas olarak destekleyici olup sıvı-electrolit dengesi, uygun bakım ve yatarak izlemeyi içerir. Erken dönemde aktif kömür kullanılabilir. Bazı merkezlerde yüksek doz silibinin veya silymarin kullanımı destekleyici olarak uygulanır; antidot için kesin etkili bir ajan yoktur. Ağır vakalarda karaciğer transplantasyonu gerekebilir.

Önleme için güvenilir mantar kaynaklarına güvenilmemesi, bilinmeyen türlerin tüketilmemesi ve toplama/haşlama süreçlerinde uzman görüşünün alınması önemlidir. ısıyla yok olmayan toksinler olduğundan genel güvenlik önlemleri kritik rol oynar.