Qelizën

Qelizën është njësia bazë e jetës në organizma të gjallë. Ajo mund të ekzistojë si një qelizë e vetme në organizma të thjeshtë, si bakteret, ose si pjesë e një organizmi shumëqelizor, si bimët dhe kafshët. Sipas teorisë së qelizave, të gjitha organizmat janë të ndarë nga qelizat, qelizat lindin nga qelizat ekzistuese dhe përmbajnë materialin gjenetik që drejton aktivitetet e tyre.

Llojet kryesore të qelizave janë prokariotike dhe eukariotike. Qelizat prokariotike (p.sh., bakteret) nuk kanë një bërthamë të rrethuar nga membrana dhe përmbajnë organella të kufizuara me membranë. Qelizat eukariotike (në bimë, shtazë dhe kancer) posedojnë një bërthamë të rrethuar nga membrana dhe një sistem të organellave të kufizuar me membranë.

Struktura bazë e qelizës përfshin membranën qelizore, që është një shtresë e dyfishtë fosfolipidësh me proteina dhe kontrollon hyrjen dhe daljen e substancave. Brenda gjendet citoplazma me citosol dhe organellat. Nën bërthamë ndodhen organellat e tjera të kufizuara me membranë, të tilla si mitokondrijtë, ribozomet, retikul endoplazmatik, dhe Golgi. Qelizat eukariotike mund të kenë qendra të tjera të veçanta, si lisozomet dhe peroksisomet. Në qelizat e bimëve dhe protistëve fotosintetikë ndodhin kloroplastet dhe vakuola, ndërsa në qelizat shtazore të mëdha është vakuola më pak domosdoshme.

Funksionet kryesore të qelizës përfshijnë prodhimin dhe ruajtjen e energjisë (mitokondritë në qelizat e kafshëve dhe bimëve), sintetinë e proteinave (ribozomet dhe rrjeti endoplazmatik), modifikimin dhe transportin e molekulave (Golgi, retikulum endoplazmatik), proceset metabolike dhe ngjarjet e ndarjes qelizore (mitozë dhe, në qelizat e gjeneve të caktuara, meiozë). Qelizat mbajnë dhe transmetojnë ADN-në dhe janë themeli i rritjes, zhvillimit dhe shëndetit të organizmave.

Rëndësia shkencore e qelizave është thelbore për biokiminë, mjekësinë dhe bioteknologjinë, duke ofruar një kuadër për kuptimin e sëmundjeve, zhvillimin e trajtimeve dhe mënyra të reja të prodhimit të barnave dhe materiale biologjike.