Ostidagi

Ostidagi — Uzbek tilida ishlatiladigan lokativ-qiyosiy ifoda bo’lib, “ost” (ost, tagi, past) so’zidan va locativ suffixi “-dagi” dan hosil bo’ladi. Bu ibora mantiqiy yoki fazovar bo’lib, biror narsa boshqasining pastida yoki ostida joylashganini ko’rsatadi. “Ostidagi” asosan sifatlovchi maqomida ishlaydi va undan keyin keladigan narsani aniqlab beradi: harakat qilinayotgan yoki tasvir etilayotgan obyekt qaysi narsa ostida ekanini bildiradi.

Morphologik xususiyatlar:

- Asl ildizi “ost” bo’lib, unga locativ o’rin-burilish qo’shiladi: “-dagi” — “da/dagi” orqali joylashuvni ko’rsatadi.

- Bu ibora odatda bildiruvchi yoki sifatlovchi funktsiyada ishlaydi va undan keyin keladigan nomni modifikasiya qiladi. Masalan, stol ostidagi narsa — “narsa” stolga nisbatan ostida joylashgan holda ko’rsatiladi.

- Ko’plik yoki boshqa gapik holatlarda foydalanishda o’zgarmaydi ko’p hollarda; mos keladigan nom bilan kelishi kerak.

Foydalanish nuqtai nazari:

- Yuzaga ko’rsatish, tavsifiy yoki hikoyaviy matnlarda keng qo’llaniladi.

- “Ostidagi” negiziga nisbatan “yerdagi” (tez-tez yuzaga keladigan yuqoridir) kabi boshqa o’rin ko’rsatkichlari bilan farqlanadi. “Ostida” shakli esa oddiy joylashuvni ko’rsatadi; ibora “ostidagi” bo’lib, qaysi narsa ostida ekanini aniqlaydi.

Misollar:

- Stol ostidagi narsa.

- Deraza ostidagi bo’shliq.

- O’qituvchi ostidagi doska (ya’ni doska stol ostida joylashgan).

Ostidagi bilan bog’liq ma’lumotlar kontekstga qarab aniqlanadi; zamon, kelajak yoki buyruq kabi ma’nolarda qo’llanilishi matn ichidagi bog’lanishga qarab o’zgaradi.