Narxlar

Narxlar jamiyatdagi tovarlar va xizmatlarning qiymatining pul birligida ifodalanishi bo‘lib, turli buyumlar o‘rtasida qiymatni taqqoslash va ishlab chiqarish hamda iste’molni muvofiqlashtirish uchun asosiy mexanizm bo‘lib xizmat qiladi.

Narxlar bozorlardagi taklif va talabning o‘zaro ta’siri natijasida shakllanadi. Bunga ishlab chiqarish xarajatlari, xom-ashyo va energiya narxlari, texnologiya, tegishli tovarlarning narxlari, iste’molchilar didi va daromadlar, kelajak kutilmalari, soliqlar, subsidiyalar va me’yoriy-qonuniy tartiblar kiradi. Raqobatli bozorlarda narxlar ko‘pincha bozor foydasining o‘rtacha chegarasiga yaqinlashadi, ya’ni marginal xarajatlar bilan kelajak daromad tenglashadi.

Turli tushunchalar mavjud: nominal narxlar joriy pul birliklarida ko‘rsatiladi; real narxlar inflyatsiyani hisobga olgan holda ifodalanadi. Spot narxlari darhol etkazib berish uchun, forward yoki kelajak narxlari esa kelajakdagi etkazib berish uchun tuzilgan kelishuvlardir. CPI (Iste’mol narxlari indeksi) va PPI (Ishlab chiqaruvchi narxlar indeksi) kabi narx indekslari narxlar o‘zgarishini o‘lchaydi.

Funksiyalari: narxlar resurslarni taqsimlash, iste’mol va ishlab chiqarishni yo’naltirish, qarorlar qabul qilish va imkoniyatlarni hisobga olishga yordam beradi. U bozor ishonchini oshiradi, sarmoyalarni yo’naltiradi, innovatsiya va samaradorlik uchun rag‘batlar yaratadi.

Siyosat va cheklovlar: hukumatlar narxlarni tartibga solish choralarini qo‘llashi mumkin, masalan narx chegaralari, subsidiyalar yoki bojlar. Inflyatsiya, monopoliyalar yoki axborot nog‘unligi narx signallarini buzishi mumkin. Real narxlar siyosat maqsadlari yoki risk premyalari tufayli ham o‘zgarishi mumkin.

Amaliyotda narxlar sektorlar va hudud bo‘yicha farq qiladi; u ishchi kuchi bozorida, tovarlar bozorida va moliyaviy bozorlar ichida ko‘rinadi. Bozorlar orasida spot, kelajak narxlari bozorlaridan tashqari auktsionlar ham mavjud bo‘lib, ular kelajak sharoitlari to‘g‘risidagi kutilmalarni aks ettiradi.