Manbalarning

Manbalarning (manbalar) deganda ilmiy ishlar, tadqiqotlar yoki yozma ma’lumotlarda keltiriladigan ma’lumotlarning manba sifatida quvvatini tashkil etuvchi materiallar tushuniladi. Manbalar orqali faktlar tasdiqlanadi, dalillar ko‘rsatiladi va fikrlar asoslanadi. O‘zbek tilida “manba” so‘zi keng qo‘llanadi; “manbalarning” shakli esa egalik yoki ko‘plikni ifodalaydi.

Turlari. Asl manbalar (birinchi darajali manbalar) deb original hujjatlar, rasmiy bayonotlar, shaxsiy hisobotlar, eksperiment natijalari kabi to‘g‘ridan-to‘g‘ri dalillar beruvchi materiallar tushuniladi. Ikkinchi darajali manbalar esa asl manbalarning tahlili yoki sharhi bo‘lgan maqolalar, tadqiqotlar, taqdimotlar. Uchinchi darajali manbalar esa asl va ikkinchi darajali manbalarni yig‘ib, umumlashtiruvchi ensiklopedik materiallar hisoblanadi. Manbalar print yoki raqamli formatda bo‘lishi mumkin va ko‘pincha arxivlar, kutubxonalar, internet-resurslar orqali mavjud bo‘ladi.

Ishonchliligi va baholash. Manbalarning ishonchliligi tahririyati, mualliflik holati, nashr turi, metodologiya tadqiqotning qanchalik shaffof bo‘lishi, nuqsonlar yoki tomonlama yondashuvlar mavjudligi kabi mezonlar yordamida baholanadi. Turli manbalardan foydalanish, manba sifatini ko‘rib chiqish, xulosalarni mustahkamlash uchun ko‘ppoytadan fikrlarni solishtirish muhimdir.

Qo‘llanilishi. Yozma ishlarida manbalarning to‘g‘ri citaralanganligiga e’tibor qaratish, plagiatdan saqlanish va litsenziya cheklovlarini hisobga olish talab etiladi. Bunday amaliyot ilmiy me’yorlarni rioya qilish, izlanishlarni tekshirish imkonini beradi.