Líkön

Líkön eru einfaldaðar eða flóknar endurspeglanir af raunverulegum fyrirbærum sem ætlað er að skýra, spá fyrir um framvindu eða prófa tilgátur. Með þeim er hægt að lýsa hvernig breytur tengjast, hvernig kerfi bregst við breytingum og hvaða áhrif aðgerðir hafa á útkomu. Líkön eru notuð víða, meðal annars í náttúru- og samfélagsvísindum, verkfræði, hagfræði og stefnumótun.

Algengar gerðir líkana eru: stærðfræðileg líkan sem byggir á jöfnum til að lýsa kerfinu (t.d. differential equations), stochastísk líkan sem tekur til tilviljunar (t.d. ferlar með tilviljun), tölfræðilegt líkan sem tengir gögn að tilgátum (t.d. línuleg eða Bayesian líkan) og reiknilíkön sem keyra tölvuforrit til að framkvæma útreikninga eða tilvikalíkön (t.d. agent-based models).

Bygging líkana felst í að skilgreina mælingarbreyturnar, sambönd milli þeirra og forsendur. Líkön eru stillt eða kalibrerað með gögnum og sannreynd með staðfestingu eða prófun á útkomum með aðferðum eins og staðfestingarprófun og úrtaks- eða spársannleika. Góð líkanagreining felur í sér að vera gagnrýnin gagnvart forsendum, meta óvissu og kanna hversu vel líkanið endurspeglar raunveruleikann.

Takmarkanir: Líkön eru aðeins einfölduð endurspegling á raunveruleikanum og fela í sér forsendur sem geta skert nálgun. Óvissa í gögn, vali á breytum og takmörkuð upplausn geta haft áhrif á spár. Þess vegna eru líkanagreiningar oft framkvæmdar með varúð, endurmats og endurbótum þegar nýjar upplýsingar koma fram.

---