ribozomlar

Ribozomlar, hücrelerin protein sentezinden sorumlu olan RNA‑protein kompleksleridir. mRNA’yı okuyarak amino asitleri peptid bağlarıyla birleştirir ve polipeptit zincirini oluşturarak proteini üretir. Başlatma, elongasyon ve sonlanma olmak üzere translasyonu kapsayan bu süreç, tRNA’lar ve çeşitli faktörlerin katılımıyla düzenlenir.

Yapı olarak ribozomlar iki alt birime ayrılır. Bakteriyel ve çoğu mikrobiyal ribozom 70S olarak adlandırılır ve 50S büyük ile 30S küçük alt birimlerden oluşur; bu alt birimler içinde 23S ve 5S rRNA ile 16S rRNA bulunur. Ökaryotlarda ise 80S ribozomlar bulunur ve 60S büyük ile 40S küçük alt birimlerden oluşur; büyük alt birimde 28S, 5.8S ve 5S rRNA, küçük alt birimde ise 18S rRNA bulunur. Ayrıca mitokondriyal ve kloroplastik ribozomlar da 70S benzeri yapılar içerir. Ribozomlar, serbest halde sitoplazmada bulunabileceği gibi, reseptörlü proteinlerin üretildiği endoplazmik retikulum yüzeyinde de bulunabilir.

İşlevsel olarak ribozomlar, rRNA’nın katalitik rolüyle peptid bağlarını kurarak amino asitleri birbirine bağlar. Başlangıçta mRNA’nın başlangıç kodonu okunur, elongasyon sırasında A bölgesine gelen tRNA’lar P bölgesindeki peptidil tRNA ile zinciri uzatır ve sonlanma ile polipeptit serbestleşir. Evrensel doğası nedeniyle ribozomlar, yaşamın temel bileşenlerinden sayılır ve moleküler filogenide önemli bir rol oynar. Ayrıca bakteriyel ribozomlar antibiyotikler için önemli hedeflerdir; bazı ilaçlar onlar üzerinde etkili olarak bakteriyel protein sentezini durdurur.