konserwatyzm

Konserwatyzm to nurt myśli politycznej i społecznej, który kładzie nacisk na utrzymanie trwałych instytucji, tradycji i porządku społecznego. Zwolennicy konserwatyzmu postrzegają społeczeństwo jako organiczną całość, w której zmiany należy wprowadzać stopniowo, z uwzględnieniem doświadczeń przeszłości i ograniczonego zakresu reform. Ważną rolę przypisuje się autorytetom, tradycyjnym instytucjom oraz moralności społecznej, często w bliskim związku z religią.

W praktyce konserwatyzm przybiera różne odcienie: konserwatyzm społeczny, zwracający uwagę na rodzinę, Kościół i hierarchię; konserwatyzm instytucjonalny, obronę państwa i porządku prawnego; konserwatyzm liberalny (klasyczny), akcentujący ograniczenie państwa przy zachowaniu własności i wolności; konserwatyzm narodowy, łączący tradycję z nacjonalizmem i konserwatyzmem kulturowym.

W Polsce konserwatyzm odgrywał rolę od XIX wieku w kręgach szlachty i Kościoła katolickiego, kładąc nacisk na zasadę porządku, własności i tradycji. W okresie II Rzeczypospolitej ruchy konserwatywne łączyły się z katolickim myśleniem społecznym; prowadziły do kształtowania poglądów w nurcie endecji i innych formach myślenia prawicowego. Po II wojnie światowej konserwatyzm uległ ograniczeniu w PRL i odrodził się po 1989 roku, przyjmując odmienne formy w zależności od środowisk politycznych—m.in. w ochronie tradycyjnych wartości rodzinnych, suwerenności państwa i praktyk katolickich.

Krytycy wskazują, że konserwatyzm może utrudniać modernizację i ograniczać równość, a także sprzyjać elitom i nacjonalizmowi. Zwolennicy odpowiadają, że stabilność, odpowiedzialność społeczna i odpowiednie osadzenie w tradycji mają wartość porządku i trwałych więzi społecznych.