Korxonalar

Korxonalar (korxona) – iqtisodiy birliklar bo'lib, mahsulot ishlab chiqarish, xizmat ko'rsatish yoki savdo bilan shug'ullanuvchi faoliyat yuritadigan tadbirkorlik tashkilotlari hisoblanadi. Ular yuridik shaxs bo'lishi mumkin yoki yakka tartibdagi tadbirkor — jismoniy shaxs bo'lishi ham mumkin. Bozor iqtisodiyotining asosiy unsurlaridan biri sifatida korxonalar turli o'lcham va shakllarda mavjud.

Ko'rib chiqilishi mumkin bo'lgan o'lchami bo'yicha: kichik, o'rta va yirik korxonalar. Mulk shakli bo'yicha davlat, xususiy yoki qo'shma tarmoq bo'lishi mumkin. Faoliyat sohasiga ko'ra ishlab chiqarish, xizmatlar, savdo yoki qishloq xo'jaligi korxonalari ajratiladi.

Korxonalar iqtisodiyotda turli funksiyalarni bajaradi: ish o'rinlari yaratadi, mahsulot va xizmatlarni taqdim etadi, soliq to'laydi va davlat daromadini oshiradi, mehnat bozorini rivojlantiradi, iqtisodiy o'sishga hissa qo'shadi. Ular odatda boshqaruv tuzilmasiga ega bo'lib, rahbarlik, ishlab chiqarish, moliya, marketing kabi bo'limlardan tashkil topadi.

Yuridik asoslar: korxonalar moliyaviy hisobot berish majburiyatiga ega bo'lib, soliq qonunchiligi va boshqa me'yorlarga rioya qiladi. Ular ro'yxatdan o'tkaziladi va zarur yozuvlar tutiladi.

O'zbekiston iqtisodiyoti uchun muhim omil bo'lgan korxonalar bozorga o'tish jarayonida markaziy o'rin tutdi. 1990-yillarda privatizatsiya orqali xususiy sektor kengaydi. Hozir korxonalar ichki bozorda yetkazib berish, eksport imkoniyatlarini kengaytirish va raqamli texnologiyalar yordamida samaradorlikni oshirishga intilmoqda. Bundan tashqari, korxonalar ijtimoiy javobgarlik, mehnat xavfsizligi va xalqaro hamkorlik kabi masalalarda ham faol ishtirok etadi.