Hlutandlag

Hlutandlag, oft notað í íslenskri málfræði til að lýsa hlut sem tekur við aðgerð sagnar, er í grundvallaratriðum andlag í setningu. Það er sá kafli sem beindist af sögnum sem geta umbreytt eða haft áhrif á hlutinn sem gerandinn virkar á. Hlutanum má skipta í tvö meginhópa: beint hlutandlag og óbeint hlutandlag. Oftast getur hlutandlag verið nafnorð eða fornöf, en einnig fornöfn eða orðasambönd með fyrir frasum.

Beint hlutandlag (direct object) er það sem beint móttakar atviks sagnarinnar. Það svarar spurningunni „hvern?/ hvað?“ í setningu. Dæmi: Ég keypti bókina. Hér er bókin beint hlutandlag. Vegna fasts orðalagi getur beint hlutandlag verið með eða án greinis; í mörgum setningum er beint hlutandlag þegið í þágufalli með ákvörðunarflokku, til dæmis þegar ákveðið er: Ég les bókina (beint hlutandlag, ákveðin bók).

Óbeint hlutandlag (indirect object) er sá hluti setningar sem sættir fjárhags eða beitir fyrir tilteknu hlut. Það svarar spurningunni „til/fyrir hvern/hvað?“ eða sometimes „til hvers?“. Dæmi: Ég gaf henni bókina. Hér er henni óbeint hlutandlag og bókin beint hlutandlag. Oft er óbeint hlutandlag merkt með þágufalli eða með fornafni í dative, og sum sögur taka rétt til prepositional phrases sem hlutandlag, eins og um bókina eða til hans.

Í íslensku getur hlutandlag einnig verið með fyrir frasíum með fyrir- eða á- fornum, t.d. Ég hló að fyndni bókarinnar, þar sem andlagið er í fyrirfrasa. Hlutandlag spilar lykilhlutverk í merkingu setningar og þess háttar hlutir skjá oft breytingum í beygingu og orðaröð.