yfirráð

Yfirráð er hugtak sem lýsir yfirráðum eða valdi til að stýra, ákvarða eða hafa yfirstjórn yfir landi, þegnum, stofnun eða tilteknu máli. Í þýðingu nær það bæði til formlegrar fullveldis og til framsköpunar eða daglegrar þögu sem miðstöð fyrirtækis, stofnunar eða hóps. Yfirráð getur átt við um eið eða svæði sem ríkisvaldið eða annar aðili telst eiga æðsta vald yfir, en það lýsir einnig vald eða áhrif sem leyfir að ráða atferð, stefnu eða framkvæmdum.

Etymologískt er orðið samsett úr fyrirbærinu yfir- („over“) og ráða, sem kemur af gömlu norrænu og þýðir að ráða, ákveða eða stjórna. Í íslenskri málsnotkun hefur yfirráð notast í stjórnmálum, lögfræði og sagnfræði til að vísa til þess valds sem varðandi fullstöðu eða mikilvæg áhrif hefur yfirráð yfir svæði, mannafjölda eða málefni.

Notkun yfirráð er fjölbreytt: í alþjóðlegu samhengi má greiða fyrir yfirráð ríkisins yfir sjálfstæði eða auðlindum; í stjórnkerfi eða stjórnendakerfi getur það vísað til yfirráða framkvæmdastjórnar eða forystu stofnunar; í félagslegu samhengi getur yfirráð þýtt sú áhrif eða vald sem einn hópur hefur yfir öðrum. Yfirráð fellur oft að öðru hugtaki eins og fullveldi eða vald, en leggur meiri áherslu á æðsta eða ódavelta stjórnskipulegt eða raunverulegt vald.

See also: fullveldi, vald, ríkisstjórn, stjórnun, yfirráð.