stjórnskipunarrétt

Stjórnskipunarréttur, einnig kallaður stjórnskipunarréttur Íslands, er fræðigrein og réttarsvið sem fjallar um stjórn ríkisins, valdaskiptingu og takmarkanir valds. Hann byggist á stjórnarskrá og mannréttindum og skoðar hvernig löggjafarvaldið, framkvæmdarvaldið og dómsvaldið starfa og hvernig þessi öfl verja lýðræðið og réttaröryggi borgaranna. Helstu hugtök eru valdaskipting, stjórnarskrá, og samspil stofnana.

Ísland hefur grundvöll í stjórnarskrá frá 1944, sem setur ramma fyrir valdadreifingu og stofnanir ríkisins: Alþingi (löggjafarvaldið), Forseti Íslands og ríkisstjórn (framkvæmdarvaldið) og dómstólar (dómsvaldið). Stjórnskipunarréttur fjallar um framleiðslu laga, framkvæmd laganna, kjörgengi og ákvarðanir sem varða valdastöðu ríkisins, og reglur um breytingar á stjórnarskrá. Þessu fylgir viðfangsefni um samræmi laga við stjórnarskrá og mannréttindi.

Mannréttindi eru grundvallarhluti reglurnar og vernda friðhelgi einstaklings, frelsi, réttaröryggi og jafnræði fyrir lögum. Þessi réttindi eru einnig mótuð af alþjóðlegum skyldum, sérstaklega Mannréttindasáttmála Evrópuráðsins, og dómstólar hafa hlutverk í að tryggja samræmi milli lagasetningar og stjórnarskrár.

Saga flokksins sýnir þróun frá 1874 til fullveldisins 1944 og seinni endurskoðunum. Á fjórða áratugnum voru hugmyndir um endurnýjaða stjórnarskrá ræktaðar eftir kreppuna 2008–2010, en þær breytingar hafa ekki verið numdar í notkun. Stjórnskipunarréttur í dag samræmir löggjöf, stofnanir og réttindi innan íslensks réttarfars.