kinetokorlar

Kinetokorlar, kromozomların centromer bölgesinde bulunan ve mitoz ile mayoz sürecinde kromozomların doğru şekilde ayrılmasını sağlayan protein yapılarıdır. Her kromozomun kinetokoru, kardeş kromatitleri pole doğru çekecek mikrotübül bağlantılarını kurar ve bu sayede kromozomlar kinetokorlar aracılığıyla hareket eder.

Kinetokorlar iki ana bölüme ayrılan bir yapıya sahiptir: iç kinetokor ve dış kinetokor. İç kinetokor, centromer bölgesine bağlı olan ve CCAN (Constitutive Centromere-Associated Network) ağını oluşturan proteinleri içerir; bunlar arasında CENP-A, CENP-C, CENP-T, CENP-I ve CENP-K gibi bileşenler bulunur. Dış kinetokor ise mikrotübüllerle etkileşen ve kinetokoru mikrotübüllere bağlayan KMN ağı (KNL1-MIS12-NDC80) ile SKA kompleksini kapsar. Bu yapıların entegrasyonu, kinetokorun mikrotübüle güvenli ve düzenli bir şekilde bağlanmasını sağlar.

İşlevsel olarak kinetokorlar, mikrotübüllere end-on bağlanmayı gerçekleştirir; mikrotübül dinamikleriyle kuvvet üreterek kromozomları kutupsal yönlere doğru çeker ve biy-orinasyonun oluşmasına olanak verir. Ayrıca gerilim sensörü rolü üstlenen mekanizmalar, yanlış bağlanmalarda düzeltme mekanizmalarını tetikleyerek kromozom güvenliğini artırır.

Düzenlemede spindle assembly checkpoint (SAC) adı verilen kontrol mekanizması etkin çalışır. Kinetokorlar ile temas eksikliği veya hatalı bağlanma durumunda MAD2, BUB gibi SAC bileşenleri sinyal yayıp hücre döngüsünü durdurur; doğru bağlanma ve gerilimin oluşmasıyla kontrol serbest bırakılır. Epigenetik olarak belirlenen centromer kimliği, CENP-A gibi histon varyantlarıyla korunur ve kinetokorlar bu doğrultuda organize edilir. Kinetokor bozuklukları anöloidiye yol açabilir; bu durum kanser gibi hastalıklarda artan kromozom sayısı düzensizliklerine katkıda bulunabilir.