Kohëserie

Kohëserie, ose kohëserie, është një grup të dhënash që paraqiten në rend kohor. Çdo vëzhduse korrespondon me një moment të caktuar kohor dhe të dhënat mbledhen me intervale të rregullta (ditore, mujore, tremujore, vjetore). Kohëseritë përdoren për të analizuar ndryshimet në variabëlën ndër vite dhe për të parashikuar vlera të ardhshme.

Kohëseritë shpesh janë të ndarë në komponentë: një trend afatgjatë, një sezonale (varësi periodike), dhe një komponentë rastësore ose stuhie. Analiza përfshin vlerësimin e stacionaritetit, identifikimin e sezonaliteteve dhe trendit, dhe zgjidhjen e modeleve që japin parashikime të besueshme. Modelimi kryhet me metoda si autoregresioni dhe lëvizja mesatare (AR, MA), modele ARIMA dhe SARIMA, eksponencial smoothing (Holt-Winters), si dhe modele të tipit state-space dhe filtrit Kalman. Për kohëseri të shumta variablash përdoren modelet VAR dhe strukturat e ngjashme.

Burimet kryesore të të dhënave për kohëseri përfshijnë regjistrimet qeveritare dhe statistikore, tregjet financiare, të dhënat meteorologjike, sensorët industrialë dhe administrimin e vulave të tjerëve. Ato përdoren për monitorim, parashikim, planifikim dhe kontroll të proceseve, si dhe për analiza të tregjeve ekonomike dhe të klimatës.

Sfidat kryesore përfshijnë stacionaritetin, mungesën e të dhënave, ndryshimet strukturore dhe sezonalitetin e ndryshuar. Zgjedhja dhe diagnostikimi i modeleve kërkon transformime të të dhënave (për shembull diferencimi ose transformime logaritmike) dhe vlerësim të parashikimeve me metrika si RMSE, MAE dhe MAPE, shpesh së bashku me vlerësime vizuale të rezuiltateve.

Aplikimet e kohëserive përfshinë parashikimin e shitjeve dhe kërkesës në ekonomi, monitorimin e klimës, parashikimin e çmimeve të aksioneve dhe planifikimin e prodhimit dhe operacioneve në industrinë.