einkavæðingu

Einkavæðing er ferli sem felur í sér að eignir og rekstur sem áður voru í eigu hins opinbera eða opinberra stofnana færast til einkaaðila eða einkaframkvæmdar. Hún getur falið í sér fulla sölu ríkiseigna, hlutaféssölu, einkarekstur eða notkun samverkefna og einkareksturs í opinberum verkefnum. Markmiðin eru oft að auka hagkvæmni, bæta verðtryggingu þjónustu og skapa tekjur fyrir ríkissjóð.

Meginorsakir einkavæðingar eru að auka samkeppni, draga úr pólitískri ákvarðanatöku í rekstri, afla fjár til opinberra verkefna og bæta fjármálastjórnun. Hún getur innihaldið bæði fulla einkavæðingu og hálfa eða að hluta til einkavæðingu, þar sem hluti opinberra eignar eða rekstrar er færður til einkaaðila eða einkaaðila og hins opinbera er meðhald.

Aðferðir eru fjölbreyttar: sölu á hlutabréfum til fjárfesta (hlutafjarð), beinar sölu- eða samningarráðstöfunir til einkaaðila, einkarekstur eða einkaframkvæmdir í opinberum verkefnum, sem og notkun einkarekinna samninga eða samvinnuform. Regla- og eftirlitskerfi eru oft nauðsynleg til að tryggja samkeppni, vernd fyrir neytendum og réttindi almennings.

Áhrif einkavæðingar eru mismunandi eftir atvinnugreinum og framleiðsluháttum. Gagnstafirnar geta naturlega litið til aukinnar hagkvæmni og fjárfestinga, en ófærni viðhaldsskyldna, félagsleg áhrif og viðvarandi kostnaðarsérstöðu geta einnig komið fram. Niðurstöður ráðast af reglu-, samkeppnis-, og framleiðsluháttum hverju sinni.