Sqarueshmëria

Sqarueshmëria është cilësia e një sistemi, procesi ose informacioni për të ofruar arsye dhe shpjegime të qarta për mënyrën se si arrihet një rezultat, vendim ose veprim. Fjala rrjedh nga idea e shpjegimit dhe nënkupton aftësinë për të treguar, në mënyrë të kuptueshme, se çfarë ndikoi në një vendim dhe cilat informacione u përdorën. Në kuptimin më të gjerë, sqarueshmëria përfshin transparencën, interpretimin dhe arsyetimin e një procesi.

Në praktikë, sqarueshmëria përdoret në fusha të ndryshme si shkenca, arsimi, komunikimi dhe teknologjia. Ajo nënkupton gjuhën e qartë të përshkrimit të metodave, të dhënave dhe kontekstit, që lejon përdoruesit të kuptojnë dhe të besojnë në një rezultat. Në teknologji dhe inteligjencë artificiale, sqarueshmëria vlen veçanërisht për të siguruar llogaridhënie: përdoruesit duhet të dinë pse një parashikim u bë dhe cilat vlefshmëri të të dhënave ndikuan në të.

Mjetet për përmirësimin e sqarueshmërisë përfshijnë shpjegimet me gjuhë të thjeshtë, vizualizimet e rëndësisë së karakteristikave, modelet interpretuese dhe dokumentimin i qartë i parametrave dhe kufijve të një sistemi. Vlerësimi i sqarueshmërisë është i dependuar nga konteksti dhe përfshin studime të përdoruesve, kritere cilësore dhe, kur është e mundur, metrika të interpretimit.

Kufijtë dhe kritikët theksojnë se sqarueshmëria mund të krijojë shpjegime jo të plota ose të rremë, dhe se ekziston një balancë midis sqarueshmërisë dhe performancës së systemit. Debatet mbeten të hapura mbi rolin etik dhe ligjor të sqarueshmërisë në vendimmarrje.