zinsbegrippen

Zinsbegrippen zijn de basisbegrippen die worden gebruikt om de structuur van een zin in de Nederlandse grammatica te beschrijven. Ze helpen bij het analyseren wie wat doet, wat er mee gebeurt en waar, wanneer of hoe dat gebeurt. In de traditionele grammatica komen verschillende zinsbegrippen terug die samen een zin structureren.

De belangrijkste zinsbegrippen zijn onder meer: onderwerp, gezegde, lijdend voorwerp, meewerkend voorwerp en bijwoordelijke bepalingen. Het onderwerp geeft aan wie of wat de handeling verricht of waarover iets wordt gezegd. Het gezegde is het werkwoordelijke deel van de zin dat de handeling of toestand uitdrukt; bij zinnen met een naamwoordelijk gezegde kan dit bestaan uit een koppelwerkwoord en een predicatief deel. Het lijdend voorwerp is wat de handeling ondergaat; het meewerkend voorwerp geeft aan voor wie of aan wie de handeling is bedoeld. Bijwoordelijke bepalingen leveren aanvullende informatie over tijd, plaats, wijze, oorzaak of doel van de handeling.

Naast deze kernbegrippen bestaan er nog andere zinsdelen die de betekenis van een zin uitbreiden, zoals bijvoeglijke bepalingen die een zelfstandig naamwoord nader omschrijven en voorzetselvoorwerpen. Voorbeelden helpen de begrippen concreet te maken: “Jan leest een boek.” Onderwerp: Jan; gezegde: leest; lijdend voorwerp: een boek. “Ik geef Marie een cadeau.” Meewerkend voorwerp: Marie; lijdend voorwerp: een cadeau. “Gisteren liep hij snel naar huis.” Tijd: Gisteren; bijwoordelijke bepaling: naar huis.

Zinsbegrippen zijn fundamenteel in taalonderwijs, grammatica‑ontleding en taaltechnologie. Zie ook: zinsdeel, zinsontleding, syntaxis.