woordvolgordeverschijnsel

Woordvolgordeverschijnsel is een term uit de linguïstiek die verwijst naar verschijnselen die de volgorde van zinsdelen in het Nederlands beïnvloeden. Het omvat variatie die voortkomt uit syntaxis, informatie-structuur en nadruk, en het beschrijft hoe onderwerp, predikaat, lijdend voorwerp en overige zinsdelen in verschillende contexten worden geplaatst. In de standaard hoofdzin is de werkwoordpositie vaak tweede, maar er bestaan vele verschuivingen die de nadruk of de vraagstelling weerspiegelen.

In hoofdzin is het werkwoord meestal in de tweede positie nadat een eventueel eerste zinsdeel is geplaatst. Voorbeelden: De kat eet het visje. Vandaag eet de kat het visje. Snel eet de kat het visje. In bijzinnen staat het finite werkwoord vaak aan het eind van de clausule: Ik denk dat de kat het visje eet.

Woordvolgordeverschijnselen komen ook voort uit topicalisatie en focus. Voorbeelden: Het boek geef ik aan de student. Aan de student geef ik het boek. Scrambling laat toe zinsdelen in een andere volgorde te plaatsen zonder hun grammaticale relatie te verliezen: Het indirecte object kan voor het directe object komen, bijvoorbeeld Aan de student geef ik het boek. Existentiële zinnen met er tonen ook variatie: Er staan drie boeken op tafel. Negatie gaat meestal met een specifieke plaatsing van niet, bijvoorbeeld De kat eet het brood niet.

Samengevat beschrijft het woordvolgordeverschijnsel hoe zinsstructuur en informatie-structuur gezamenlijk bepalen waar elk zinsdeel hoort, en hoe variatie in het Nederlands hiervoor gebruikt kan worden om thema, focus en nuance aan te geven.