vervangingsniveau

Vervangingsniveau, in demografisk terminologi vaak aangeduid als replacement level, is het niveau van vruchtbaarheid waarbij een bevolking zichzelf op lange termijn kan vervangen zonder migratie. Het wordt meestal uitgedrukt als de totale vruchtbaarheidsgraad (TFR): het gemiddelde aantal kinderen dat een vrouw gedurende haar reproductieve jaren zou krijgen bij de huidige leeftijdspecifieke vruchtbaarheidspercentages. Een stabiele leeftijdsstructuur bij afwezigheid van migratie wordt zo mogelijk.

In de praktijk ligt het vervangingsniveau rond ongeveer 2,1 kinderen per vrouw. Deze waarde is een benadering en varieert afhankelijk van factoren zoals kindersterfte en de verhouding tussen geboren jongens en meisjes. Als er meer kinderen sterven voordat ze volwassen zijn, of bij andere demografische kenmerken, kan een hogere TFR nodig zijn om de bevolking op lange termijn te laten groeien of stabiel te houden. Migratie speelde historisch ook een belangrijke rol: met netto-migratie naar of uit een land kan het effectieve vervangingsniveau afwijken van 2,1.

Gevolgen en interpretatie: wanneer de vruchtbaarheid boven het vervangingsniveau ligt, neigt de bevolking tot groei, terwijl een blijvend lagere vruchtbaarheid tot afname en veroudering kan leiden. Veranderingen in het vervangingsniveau zijn vaak het gevolg van ontwikkelingen op sociaal-economisch gebied, gezondheidzorg, onderwijs en toegang tot anticonceptie. Het begrip wordt veel gebruikt in bevolkingsbeleid en langetermijnplanning.