tijdsverwijzende

Tijdsverwijzende is een term uit de taalkunde die verwijst naar elementen die tijd aangeven of de temporele relatie tussen gebeurtenissen aangeven in een zin. Het omvat woorden en uitdrukkingen die een tijdsframe vastleggen, gebeurtenissen in volgorde plaatsen of de relatie tussen momenten markeren. In het Nederlands kan dit bestaan uit tijdsbepalende bijwoorden, tijdsaanduidende voornaamwoordelijke uitdrukkingen, voorzetselgroepen met temporaliteit, en voegwoorden die een temporele bijzin openen.

Voorbeelden van tidsverwijzende elementen zijn onder meer tijdsbijwoorden zoals nu, vandaag, morgen, gisteren, straks, binnenkort; temporele voorzetselgroepen zoals tijdens de vergadering, na het ontbijt, in de ochtend; en voegwoorden zoals toen, wanneer, terwijl, zodra, nadat. Ook uitdrukkingen als volgende week of in die tijd fungeren als tijdsmarkers. Deze elementen kunnen de tijd van een gebeurtenis aanduiden ten opzichte van het spreekmoment (deictische tijdsaanduiding) of ten opzichte van een ander gebeurtenismoment binnen de tekst (in narratieve of situationele tijdsplanning).

Functie en verschijning in zinsstructuur: tidsverwijzende elementen helpen de lezer of luisteraar een temporale kaart van de gebeurtenis te construeren. Ze beïnvloeden de interpretatie van tense en aspect, en bepalen vaak de volgorde van gebeurtenissen in een verhaal, de tijdsdimensie van handelingen, en eventuele tijdsherschikkingen bij directe en indirecte rede.

In de taalkundige literatuur kan de term variëren in terminologie en classificatie, maar kernbetekenis blijft het aanduiden van tijdsrelaties binnen zinnen en teksten. See also: deictische tijd, temporele adjunct, temporele voegwoorden.