tijdsdeelwoord

Een tijdsdeelwoord is een term uit de Nederlandse grammatica die verwijst naar niet-finite werkwoordsvormen die tijd aangeven ten opzichte van de handeling in de hoofdzin. Het behoort tot de groep van deelwoorden (participles) en wordt meestal gebruikt om deelzinnen te vormen of als bijwoordelijke bepaling van tijd of wijze. Een tijdsdeelwoord geeft aan wanneer een handeling plaatsvindt of wanneer twee handelingen gelijktijdig plaatsvinden in de hoofdzin.

De meest voorkomende tijdsdeelwoorden zijn onvoltooid deelwoord met de uitgang -end: lopend, zingend, wandelend. Deze vormen kunnen aan de hoofdzin worden toegevoegd als predikaat of bijvoeglijke bepaling, of in verkorte bijzinconstructies een handeling aangeven die gelijktijdig plaatsvindt: Zij liep zingend naar huis. De reiziger pratend over het weer liep verder.

Daarnaast kunnen tijdsdeelwoorden ook dienen als adverbiale bepaling van tijd of wijze; ze geven vaak de manier of begeleiding aan. Plaatsing is relatief flexibel: naast de hoofdwerkwoord, na de hoofdzin, of als bijstelling tussen komma’s: De wandelaar, zingend, liep door het park. In sommige gevallen kan een tijdsdeelwoord een gehele bijwoordelijke groep vervangen, waardoor de zin verkort wordt.

Relatie tot andere categorieën: in veel grammaticabronnen wordt gesproken van tijdsdeelwoord als een specifieke gebruiksfunctie van het onvoltooid deelwoord met betrekking tot tijdsaanduiding. Andere bronnen noemen deze vorm simplistisch als een participiaal tijdsdeelwoord of spreken van een bijgestelde deelwoordvorm. In de praktijk is de term soms verwarrend; veel bronnen beschrijven deze vorm als een onvoltooid deelwoord met adverbiale functie.