tijdafhankelijke

Tijdafhankelijke is een bijvoeglijk naamwoord in het Nederlands dat aangeeft dat een waarde, functie of proces varieert naarmate de tijd vordert. Het begrip wordt vaak gebruikt in wiskunde, natuurkunde en modellering om aan te geven dat parameters of uitkomsten niet constant blijven. Tegenovergestelde term is tijdonafhankelijk.

In wiskunde en natuurkunde komen tijdafhankelijke functies voor als f(t), waarbij t de tijd is. Voorbeelden zijn beweging onder een veranderende kracht, of elektrische signalen die in de loop van de tijd veranderen. In de kwantummechanica wordt de tijdafhankelijke Schrödingervergelijking toegepast wanneer de Hamiltoniaan H(t) afhankelijk is van tijd.

In statistiek, biologie en informatica worden tijdafhankelijke modellen gebruikt om veranderingen over de tijd heen te modelleren. Een bekend voorbeeld is de hazardfunctie λ(t) in survivalanalyse, die de kans op een gebeurtenis op tijdstip t weergeeft. Ook in Cox-regressie kunnen covariaten tijdafhankelijk zijn. Tijdafhankelijke parameters komen voorts voor in farmacokinetiek en epidemiemodellen, waar de effecten van behandelingen of infecties kunnen variëren naarmate de tijd verstrijkt.

In de praktijk helpt het begrip tijdafhankelijk bij het voorspellen en controleren van systemen zoals klimaatmodellen, verkeersstromen en economische tijdreeksen. Het vereist vaak dynamische modellen, tijdreeksen en simulaties en kan leiden tot tijdsafhankelijke optimalisatie en analyse.

Zie ook vaak tijdvariante modellen en tijdsafhankelijkheid, termen die verwante aangelegenheden beschrijven.