stresshormonsysteem

Het stresshormonsysteem verwijst naar de hormonale en neurale circuits die het lichaam activeren bij stress. De belangrijkste routes zijn de hypothalamus-hypofyse-bijnier as (HPA-as) en het sympathisch-adrenale systeem (SAM-systeem). Samen bereiden zij het lichaam voor op vechten of vluchten en regelen ze energiebalans, alertheid en geheugen.

De HPA-as werkt als volgt: de hypothalamus scheidt CRH (corticotropin-releasing hormone) uit, wat de hypofyse stimuleert tot afgifte van ACTH. ACTH stimuleert vervolgens de bijnierschors om glucocorticoïden te produceren, bij de mens vooral cortisol. Cortisol mobiliseert energie, onderdrukt niet-essentiële functies en heeft anti-inflammatoire effecten. Het negatieve feedbackmechanisme zorgt ervoor dat cortisol CRH en ACTH remt, zodat de reactie weer in balans komt. Cortisol kent een dag-nachtritme en kan bij stress kortdurend stijgen.

Het SAM-systeem wordt tegelijk geactiveerd via het autonome zenuwstelsel. Adrenaline (epinefrine) en noradrenaline (norepinefrine) komen vrij uit het merg van de bijnieren en zorgen voor snelle lichamelijke aanpassingen: verhoogde hartslag en bloeddruk, verbrede luchtwegen, snelle glucoseafgifte en verhoogde alertheid.

Invloed en klinische aspecten: kortdurende activatie bevordert snelle reacties en cognitieve prestaties, maar langdurige of herhaalde activatie kan leiden tot dysregulatie van de HPA-as, immunomodulatie, metabole veranderingen en verhoogd risico op mentale en lichamelijke aandoeningen. Diagnostiek kan cortisolmetingen in bloed, speeksel of urine omvatten, evenals diagnostische tests zoals de dexamethason-suppressietest (DST). Behandeling en preventie richten zich op stressmanagement, voldoende slaap, regelmatige lichaamsbeweging en psychologische interventies; bij aandoeningen kan gericht hormoonbeheer nodig zijn.