radyasyonu

Radyasyon, enerji taşıyan dalga veya parçacık formunda yayılan ve maddeyle etkileşime girebilen bir fenomendir. Radyasyon iki ana gruba ayrılır: iyonlaştırıcı radyasyon ve iyonlaştırmayan radyasyon. İyonlaştırıcı radyasyon alfa ve beta parçacıkları, gama ve X-ışınları ile yüksek enerjili nötronları kapsar ve maddeden geçerken atomları iyonlaştırabilir; iyonlaştırmayan radyasyon ise görünür ışık, kızılötesi, mikrodalgalar ve radyo dalgaları gibi enerji taşıyıcılarını içerir.

Kaynaklar açısından radyasyon doğal ve yapay olmak üzere ikiye ayrılır. Doğal kaynaklar arasında kozmik radyasyon, radon gazı ve doğal radyoizotoplar (örneğin uranyum ve toryum) bulunur. Yapay kaynaklar arasında tıbbi görüntüleme ve tedavi için kullanılan X-ışınları, nükleer enerji santrallerinden yayılan radyasyon, endüstriyel radyografi ve bazı tüketici cihazları yer alır. Radyasyonda ölçüm birimleri, dozu ve aktifliği belirlemeye yöneliktir: doz gray (Gy) ve etkili doz sievert (Sv) ile birlikte, parçacık ya da miktar ölçümü için becquerel (Bq) kullanılır.

Sağlık etkileri dozla ilişkili olarak değişir. Düşük dozlarda bazı riskler artabilirken yüksek dozlar akut radyasyon etkilerine yol açabilir. Korunmada zaman, mesafe ve koruyucu bariyerler temel ilkelerdir; ALARA (as low as reasonably achievable) yaklaşımı da güvenlik için uygulanır.

Radyasyon tıbbi görüntüleme ve tedavi, sterilizasyon, malzeme muayenesi ve endüstriyel ölçüm gibi çeşitli alanlarda kullanılır. Tarihçe olarak X-ışınlarının keşfi (Röntgen, 1895) ve radyasyonun doğası ile etkilerinin anlaşılması bilimsel ilerlemeyi hızlandırmıştır.