persoonlijkheidsproblemen

Persoonlijkheidsproblemen verwijzen naar hardnekkige patronen van denken, voelen en handelen die afwijken van wat in een cultuur wordt verwacht en die leiden tot leed of beperkingen in het dagelijks functioneren. In de klinische praktijk worden deze patronen vaak aangeduid als persoonlijkheidsstoornissen, volgens classificaties zoals de DSM-5 of ICD-11. Ze zijn doorgaans stabiel over tijd en beginnen meestal in de adolescentie of vroeg in de volwassenheid.

Indeling en voorbeelden. Persoonlijkheidsstoornissen worden traditioneel onderverdeeld in drie clusters: cluster A (excentriek: paranoïde, schizoïde, schizotypaal), cluster B (dramatisch/impulsief: antisociaal, borderline, histrionisch, narcistisch) en cluster C (angstgericht: vermijdend, afhankelijk, dwangmatig). Deze indeling helpt bij het begrijpen van gemeenschappelijke patronen, maar elke stoornis kan unieke kenmerken en behandelbehoeften hebben.

Oorzaken en factoren. Het ontstaan van persoonlijkheidsproblemen is multifactorieel: genetische kwetsbaarheid, neurobiologische factoren en omgevingsinvloeden zoals opvoeding, hechting en ervaringen van trauma spelen een rol. Symptomen kunnen verweven raken met comorbide mentale aandoeningen zoals stemmingsstoornissen, angststoornissen of verslaving.

Diagnostiek en verloop. Diagnose gebeurt op basis van uitgebreid klinisch interview en observatie, vaak ondersteund door gestructureerde vraaglijsten of speciale interviewinstrumenten. Het patroon is doorgaans langdurig aanwezig, meestal vanaf de adolescentie of vroege volwassenheid, en kan variëren in ernst en impact.

Behandeling en prognose. Behandeling is meestal psychotherapie, als eerste keus, met specifieke vormen zoals dialectische gedragstherapie, schema-therapie, of mentalization-based therapy, afhankelijk van de aandoening. Medicatie kan gericht zijn op comorbide symptomen zoals depressie of angst. Met intensieve en langdurige behandeling is verbetering mogelijk, maar de uitkomst varieert per individu. Behoudens de ernst en comorbiditeit blijven beperkingen mogelijk bestaan.