overdrachtelijk

Overdrachtelijk is een Nederlands bijvoeglijk naamwoord en bijwoord dat aangeeft dat een uitdrukking in figuurlijke zin geldt, niet in de letterlijke betekenis. Het duidt op taalgebruik waarbij de boodschap verder gaat dan wat de woorden letterlijk zeggen, bijvoorbeeld bij metaforen, idiomen en metonymie.

In taalwetenschap en stijladvies wordt overdrachtelijk taalgebruik gebruikt om aan te geven dat de betekenis afhankelijk is van culturele en taalkundige context. Het tegenovergestelde is letterlijk taalgebruik, waarin woorden precies de reale, vaste betekenis weergeven. Overdrachtelijk taalgebruik kan zowel in informele als in formele teksten voorkomen, maar vereist vaak aandacht voor de interpretatie van de lezer.

Het begrip is verwant aan termen als figuurlijk en metaforisch. Soms kan de grens tussen overdrachtelijk en letterlijk nuanceverhogend zijn, afhankelijk van de context en de doelgroep. In lexica en grammatica wordt het gebruikt als aanduiding dat een uitdrukking niet letterlijk genomen moet worden.

Voorbeelden van overdrachtelijk taalgebruik zijn onder meer: het regent pijpenstelen (veel regen), iemand de les lezen (iemand streng toespreken), de spijker op de kop slaan (exacte juiste opmerking maken), iets op het lijf geschreven staan (geschikt zijn voor iemands situatie), en een tandje bijzetten (inspanningen verhogen). Deze uitdrukkingen illustreren hoe betekenis verschuift van de letterlijke woorden naar een figuurlijke interpretatie.

Zie ook: figuurlijk taalgebruik, metaforiek, idiomatisch uitdrukken. Synoniemen zijn figuurlijk en metaforisch.