nearsynoniemen

Nearsynoniemen zijn woorden met een vergelijkbare betekenis maar die zich niet in alle contexten uitwisselbaar tonen. Ze vormen een groep binnen het lexicon waarin de denotatie overlapt, maar de nuance, connotatie, het register of de collocaties verschillen. In tegenstelling tot volledige synoniemen laten nearsynoniemen subtiele variaties in betekenis en gebruik zien, waardoor ze in verschillende situaties net dat beetje extra betekenis of gevoelswaarde toevoegen.

Belangrijke kenmerken zijn onder meer: nuanceverschillen (een woord draagt vaak een specifieke houding of emotie mee), register en stijl (formeel versus informeel), collocatiemogelijkheden (wel/niet gebruikelijk met bepaalde werkwoorden of in bepaalde zinsverbanden) en intensiteit of gradatie (kracht of nauwkeurigheid). Nearsynoniemen kunnen elkaar gedeeltelijk vervangen, maar niet in vaste idiomatische uitdrukkingen of in zintuiglijke connotaties.

Enkele Nederlandse voorbeelden: “aardig” en “vriendelijk” zijn nearsynoniemen: beide betekenen vriendelijk, maar “aardig” klinkt alledaagser en warmer, terwijl “vriendelijk” vaker op beleefdheid duidt. “kopen” en “aanschaffen” delen kernbetekenis, maar “aanschaffen” is formeler en kan op een definitieve aankoop slaan. “veel” en “talrijk” geven beide een grote hoeveelheid aan, maar “veel” is algemeen en informeel, terwijl “talrijk” literair of formeel klinkt. “grappig” en “geinig” betekenen beide grappig, maar “grappig” is neutraal en breed, terwijl “geinig” speelser en informeel kan zijn.

Toepassingen: in onderzoek en vertaling helpen nearsynoniemen bij het nauwkeurig afstemmen van toon en nuance. In lexicografie worden ze vaak behandeld in thesauri en semantische velden om subtiele betekenisverschillen te beschrijven en gebruikers een fijnmaziger woordkeuze te bieden.