naturalizm

Naturalizm to termin używany w różnych dziedzinach, aby opisać dążenie do odzwierciedlenia rzeczywistości w sposób zbliżony do naturalnych przyczyn i praw przyrody. Pochodzi od łacińskiego naturalis i w różnych kontekstach oznacza zarówno światopogląd, jak i kierunek artystyczny czy literacki. W polskim użyciu bywa stosowany jako synonim naturalistycznego podejścia do świata.

W filozofii naturalizm rozróżnia się zwykle na dwa poziomy. Ontologiczny (metafizyczny) naturalizm utrzymuje, że wszystko co istnieje, należy do świata natury i może być wyjaśnione przy pomocy naturalnych praw. Metodologiczny naturalizm to założenie dotyczące praktyki naukowej: badania prowadzi się wyłącznie w ramach naturalnych przyczyn i wyjaśnień, bez odwoływania się do zjawisk nadprzyrodzonych.

Historia naturalizmu łączy się z rozwojem empirii, materializmu i pozytywizmu w XVIII–XIX wieku, a jego wpływy utrzymują się w filozofii analitycznej i w praktyce naukowej także w XX i XXI wieku. W literaturze i sztuce naturalizm pojawił się jako kierunek dążący do obiektywnego, często dokumentalnego przedstawiania rzeczywistości, z uwypukleniem wpływu środowiska, dziedziczności i warunków społecznych na człowieka. Zalicza się do niego m.in. zwięzły, „naukowy” styl opisu oraz skłonność do ukazywania trudnych aspektów życia bez upiększeń. W Europie jego klasycznym przykładem pozostaje twórczość Émile’a Zoli; w Polsce nurt ten pojawił się pod koniec XIX wieku wraz z przedstawicielami realizmu i swoistym przeniesieniem na krajowe realia kwestii społecznych.

W sztuce i kulturze naturalizm często kojarzy się z próbą ograniczenia metafizyki na rzecz obserwowalnych zjawisk i ich naturalnych przyczyn, co prowadzi do bardziej rygorystycznego, czasem detaliście realistycznego przedstawiania świata.