naturalistische

Naturalistische, vaak gebruikt als adjectief, verwijst naar stromingen die de werkelijkheid zo onbevangen mogelijk willen afbeelden. De term wordt toegepast in literatuur, beeldende kunst, theater, en in de filosofie en wetenschappen waar men een verklaarbare, empirische benadering nastreeft. Centraal staat de poging om verschijnselen te verklaren door natuurlijke oorzaken zoals milieu, erfelijkheid en sociale omstandigheden, zonder idealisering of bovennatuurlijke verklaringen.

In de literatuur ontstond naturalisme in de tweede helft van de 19e eeuw als vervolg op het realisme, sterk beïnvloed door positivistische en naturalistische ideeën. Kenmerken zijn een objectieve, gedetailleerde verslaggeving, deterministische verhaallijnen en aandacht voor onderklasse en sociaal onrecht. Personages worden gevormd door factoren buiten hun controle, zoals armoede, milieu en erfelijke predisposities. Binnen de Franse literatuur wordt vaak Émile Zola aangevoerd als leidende figuur; in de Nederlandstalige literatuur geldt de naturalistische traditie als invloed op schrijvers die zich richten op maatschappelijke verspanning en het dagelijkse, vaak hardnekkige bestaan.

In de beeldende kunst en op het toneel vertaalt naturalisme zich in een streven naar realistische weergave van het alledaagse leven, zonder romantische idealisering. In het toneelnoodzaak streeft naturalistisch theater naar nauwgezette milieuschetsen, spreektaal en vergeelde alledaagse omstandigheden, met nadruk op sociale problematiek.

In de filosofie duidt naturalisme op een wereldbeeld dat alle verschijnselen, ook de geest en vrijheid, verklaart vanuit natuurlijke oorzaken en wetenschappelijke methoden. In de wetenschappen verwijst men soms naar methodologisch naturalisme, dat verschuivende factoren zoals bewustzijn en cultuur in empirische studie accepteert.

Zie ook: naturalisme, realisme.