materiaalafhankelijkheid

Materiaalafhankelijkheid is de mate waarin een organisatie, sector of economie afhankelijk is van specifieke grondstoffen voor productie, processen of producten. Deze afhankelijkheid ontstaat door geografie van reserves, langlopende leveringsketens en de beperkte substitueerbaarheid van bepaalde materialen. Een hoge materiaalafhankelijkheid kan leiden tot kwetsbaarheden in de toelevering, prijsrisico’s en beïnvloeding van beleid en innovatie.

Oorzaken en drijfveren: veel voorkomende oorzaken zijn concentratie van productie in relatief weinig landen, geopolitieke spanningen, beperkte reserves, lange transportketens en technologische vereisten die moeilijk substitueerbaar zijn. Ook de opkomst van circulariteit en recycling kan de afhankelijkheid verminderen, maar vereist investeringen en technologieën.

Gevolgen en risico's: prijsvolatiliteit, leveringsonderbrekingen, productiestilstand, extra investeringen in alternatieve materialen of leveranciers, en mogelijk verhoogde milieudruk door winning in andere gebieden. Overheden en bedrijven reageren door diversifiëren van leveranciers, strategische voorraden, substitutie, en ontwerp voor circulariteit.

Metingen en beleid: afhankelijkheid wordt beoordeeld met indicatoren zoals importafhankelijkheid, leveringsconcentratie (bijv. Herfindahl-index), substitueerbaarheid en recyclinggraad. De Europese Commissie en andere beleidsmakers brengen kritische grondstoffen in kaart, wat leidt tot risicobeoordelingen en maatregelen.

Voorbeelden: zeldzame aardmetalen als neodymium en dysprosium in magneten, kobalt en lithium in batterijen, grafiet en nikkel in batterijchemie en elektronica, en voor sommige industrieën titanium en silicium. Deze materialen zijn vaak kwetsbaar voor prijsfluctuaties en leveringszekerheid.