marktuitval

Marktuitval is een economische situatie waarin de vrije markt de middelen niet efficiënt kan toewijzen, waardoor de maatschappelijke welvaart lager uitvalt dan bij een optimale allocatie. Het duidt op een kloof tussen marktuitkomsten en sociale behoeften, waardoor private incentives en publieke belangen uiteenlopen. Typische kenmerken zijn onderinvestering in publieke goederen, onder- of overconsumptie en inefficiënte prijsstelling.

De belangrijkste oorzaken zijn externe effecten, publieke en collectieve goederen, informatieproblemen en marktmacht. Externe effecten ontstaan wanneer de kosten of baten van een handeling niet volledig in de prijs zijn verwerkt. Publieke goederen zijn niet uitsluitbaar en niet-rijp, waardoor private investeringen vaak te laag uitvallen. Informatieproblemen zoals adverse selectie en moreel risico leiden tot verkeerde besluitvorming. Daarnaast kunnen marktmacht en complexe transacties de efficiëntie beperken, en kunnen onvolledige markten of hoge transactiekosten de marktuitval vergroten.

Voorbeelden van marktuitval zijn negatieve externe effecten zoals vervuiling door industrieën die kosten op de samenleving afwentelen, en congestie bij wegen. Publieke goederen zoals defensie, straatverlichting en bepaalde onderzoeksinfrastructuur worden vaak ondergefinancierd door particuliere markten. Informatieproblemen komen voor in gezondheidszorg en financiën, met adverse selectie en moreel risico. Ook kan marktmacht leiden tot hogere prijzen en minder innovatie.

Overheden corrigeren marktuitval met prijsinstrumenten zoals belastingen of heffingen (bijv. Pigouviaanse belastingen), regulering en normen, handel in emissierechten, subsidies voor publieke goederen en R&D, en verbeteringen in informatie via labels en kwaliteitsnormen. Daarnaast spelen antitrustregels en duidelijke eigendomsrechten een rol. Marktuitval wijst op de noodzaak van beleidsopties om sociale efficiëntie en gelijkere welvaart te bevorderen.