legaliteit

Legaliteit is een begrip uit de rechtswetenschap dat verwijst naar de verhouding tussen handelen en het recht. Het begrip duidt op de eis dat besluiten en handelingen van overheden, instellingen en burgers in overeenstemming zijn met juridisch geldende regels. In de praktijk staat legaliteit voor rechtszekerheid, voorspelbaarheid en gelijke behandeling: handelen moet toetsbaar zijn aan de wet en mag niet arbitrair of willekeurig zijn.

Het legaliteitsbeginsel is een centraal uitgangspunt in nationaal en internationaal recht. Voor rechters en bestuur betekent het dat overheidsbesluiten een wettelijke basis moeten hebben, bevoegdheden beperkt blijven tot wat de wet toekent, en maatregelen proportioneel en doelmatig moeten zijn. In het strafrecht geldt een vergelijkbaar principe: geen straf zonder voorafgaande wettelijke bepaling, oftewel geen misdrijf zonder wet.

Naast staatsrecht en strafrecht heeft legaliteit betrekking op de bredere rechtsorde waarin regels democratisch zijn vastgesteld en gelden voor iedereen, ook voor de overheid. Op EU- en internationaal niveau speelt naleving van verdragen en wettelijke regels een rol bij de toetsing van overheidsbeslissingen en samenwerking tussen rechtsstelsels.

Verschil met legitimiteit: legaliteit richt zich op geldigheid en toepasbaarheid van regels en beslissingen, terwijl legitimiteit meer te maken heeft met de juistheid, aanvaarding en rechtvaardiging van die regels bij betrokkenen en in de samenleving.