klankwendingen

Klankwendingen zijn systematische veranderingen in de klanken van een taal die in de loop der tijd optreden. Ze veranderen de uitspraak van woorden en vormen vaak de sleutel tot overeenkomsten en verschillen tussen talen. In historisch-linguïstisch onderzoek worden klankwendingen gebruikt om taalgemeenschappelijke afkomsten te reconstrueren en de ontwikkeling van talen in kaart te brengen.

Kenmerken van klankwendingen zijn hun regelmaat en voorspelbaarheid. Ze treden vaak op onder invloed van de fonologische omgeving (positie in het woord, omliggende klanken) of binnen morfologische context. Hierdoor kunnen cognaten in verwante talen op een systematische manier met elkaar in verband gebracht worden, wat reconstructie van oude talen mogelijk maakt.

Typen klankwendingen omvatten onder meer klankverschuivingen, waarbij een of meerdere klanken in bepaalde contexten veranderen (zoals p-t-k die in bepaalde talen veranderen). Assimilatie en dissimilatie beschrijven veranderingen waardoor klanken elkaar in nabijheid aanpassen. Elisie (het afvallen van klanken) en klinkerveranderingen zijn eveneens belangrijke vormen. Een bekend concept is de umlaut of klinkerverheffing/verlaging als gevolg van morfologische beïnvloeding.

Voorbeelden uit de taalkunde zijn onder andere de Grimm’s wet, die beschrijft hoe bepaalde PIE-consonanten in het Proto-Germaans veranderen, en de eindklankdevoicing die in veel talen, waaronder het Nederlands, optreedt wanneer medeklinkers aan het einde van een woord stemloos uitgesproken worden.

Het bestuderen van klankwendingen is essentieel voor taalverwantschap, taalgeschiedenis en dialectologie. Door regels van klankveranderingen te identificeren kunnen taalkundigen relaties tussen talen aantonen en de geschiedenis van woordbetekenissen en vormen reconstrueren. Zie ook historische klankwetten en etymologie.