gevolgrelatie

Gevolgrelatie is de relatie tussen oorzaak en gevolg: een situatie waarin de aanwezigheid of verandering van een factor A leidt tot een verandering in een factor B. In de praktijk impliceert een gevolgrelatie vaak een mechanisme waardoor A B verklaart, en er wordt meestal uitgegaan van een duidelijke temporele volgorde waarbij de oorzaak voorafgaat aan het gevolg.

Voorbeeld en vergelijking met correlatie: een gevolgrelatie gaat verder dan enkel samenhang. Correlatie betekent dat twee verschijnselen samen voorkomen, maar zegt niet of het ene verschijnsel het andere veroorzaakt. Een gevolgrelatie vereist dat de relatie plausibel is verklaarbaar via oorzakelijke mechanismen en meestal dat andere mogelijke oorzaken (confounders) zijn uitgesloten of gecontroleerd. Omgekeerde causatie, waarbij het gevolg de oorzaak zou zijn, komt ook voor en vereist voorzichtigheid bij interpretatie.

Typen oorzakelijke relaties: directe oorzakelijkheid houdt een oorzaak en direct gevolg in; indirecte oorzakelijkheid gaat via tussenliggende variabelen (mediatoren). Oorzaken kunnen noodzakelijk, voldoende of beide zijn voor het optreden van het gevolg, en complexe netwerken van factoren kunnen gezamenlijk tot een uitkomst leiden.

Methoden om causaliteit aan te tonen: gerandomiseerde gecontroleerde trials leveren sterk bewijs, maar zijn niet altijd uitvoerbaar. Observationale studies kunnen met controle voor confounding, matching of statistische benaderingen sterkere inferences bieden. Counterfactual redenering, Granger-causaliteit bij tijdreeksen en causale grafen (do-calculus) zijn veelgebruikte analytische hulpmiddelen; de Bradford Hill-criteria geven richtlijnen in de epidemiologie.

Beperkingen: causaliteit is vaak complex en onzeker; confounding, reverse causation en meetfouten kunnen de conclusie beïnvloeden. In beleid en wetenschappen is voorzichtigheid geboden bij het toekennen van oorzakelijkheid aan waargenomen relaties.