gebruiksvorm

Gebruiksvorm is een taalkundig begrip dat verwijst naar de specifieke vorm waarin een woord in een zin wordt gebruikt. Het gaat om de varianten die voortkomen uit grammaticale functies zoals vervoeging, verbuiging en syntactische positie, en die samen bepalen hoe een woord in een zin verschijnt. Het begrip wordt gebruikt bij grammatica, taalverwerving en lexicale analyse en kan per woordsoort verschillende vormen beschrijven.

Voor werkwoorden omvat een gebruiksvorm de verschillende vormen die een werkwoord kan aannemen, zoals infinitief, tegenwoordige tijd (ik loop), verleden tijd (hij liep) en voltooid deelwoord (gelopen). Ook de participia en bijbehorende conjugaties vallen hieronder. Voor zelfstandige naamwoorden omvat een gebruiksvorm bijvoorbeeld enkelvoud en meervoud (het boek -> de boeken), en in sommige gevallen verkleinwoorden. Voor bijvoeglijke naamwoorden gelden vormen zoals de basisvorm, de vergrotende trap (groter) en de overtreffende trap (grootst), afhankelijk van positie en functie in de zin. Voor voornaamwoorden zijn er aparte vormen voor onderwerpsfunctie, lijdende voorwerpsfunctie en bezitsvormen (ik, mij/me, mijn).

In gebruiksnotities en woordenboeken wordt per lemmaset doorgaans een selectie van gebruiksvormen genoemd, meestal die vormen die het meest voorkomen in taalgebruik. Het begrip helpt bij het begrijpen van grammaticale regels, bij spelling en bij het analyseren van zinnen. Gebruiksvormen kunnen per taalgebied of register variëren, bijvoorbeeld formeel vs. informeel taalgebruik of dialectische varianten.