emergentistische

Emergentistische (emergentisme) is een verzamelnaam voor theorieën die verklaren dat hogere niveaus van orde in systemen ontstaan uit de onderliggende interacties van hun delen, maar eigenschappen en reguleringen vertonen die niet volledig afleidbaar zijn uit die onderdelen. In deze benadering bestaan er eigenschappen of wetten op macroniveau die nieuw lijken, zelfs wanneer alle micro-niveauprocessen bekend zijn. Vaak gaat men ervan uit dat deze hogere-orde verschijnselen bijzondere kenmerken hebben die aparte verklaringen vereisen.

Binnen het emergentisme worden vaak twee vormen onderscheiden: zwakke emergentie en sterke emergentie. Zwakke emergentie beweert dat hogere-orde eigenschappen uiteindelijk vas te herleiden zijn tot basale regels, maar dat ze onder bepaalde omstandigheden nog onvoorspelbaar of onuitputtelijk te reduceren zijn. Sterke emergentie stelt dat hogere-orde eigenschappen ontologisch nieuw zijn en soms zelfs causale werking uitoefenen op lagere niveaus. De discussie omvat ook de notie van downward causation, waarbij gewóne lagere niveaus beïnvloed kunnen worden door hogere niveaus.

Toepassingsgebieden van emergentistische denkbeelden zijn onder meer de filosofie van de geest, biologie, complexiteitstheorie, sociologie en economische systemen. Veel emergentistische inzichten benadrukken dat verschijnselen zoals bewustzijn, levende systemen, of maatschappelijke fenomenen niet volledig kunnen worden begrepen door louter reducere tot moleculen of algoritmes; ze pleiten voor een holistische of niet-reducerende kijk op natuur en kennis.

Historisch gezien gaat emergentisme terug tot 19e-eeuwse denkers als George Henry Lewes en is het in de 20e eeuw verder ontwikkeld door filosoferen als C. D. Broad en Samuel Alexander. Tegenstanders betwijfelen de onafhankelijkheid van hogere niveaus of waarschuwen tegen onbewezen vormen van downward causation, terwijl hedendaagse wetenschappers in de context van complexiteit vaak nog steeds met deze vragen in debat zijn.