dichtheidsafhankelijke

Dichtheidsafhankelijk is een term uit de biologie en ecologie die beschrijft dat een proces of verschijnsel afhangt van de populatiedichtheid, het aantal individuen per oppervlakte-eenheid. In dichtheidsafhankelijke systemen verandert de intensiteit of uitkomst van het proces naargelang de populatie groter of kleiner wordt.

Veel voorkomende voorbeelden zijn hogere sterfte of lagere geboortes bij hogere dichtheden, veroorzaakt door competitie om voedsel, ruimte of nestplaatsen; ophoping van uitwerpselen of ziekteverwekkers; en toegenomen sociale stress of predatie bij grotere populaties. Dichtheidsafhankelijke regulatie kan leiden tot een rem op de groei en tot een draagkracht (carrying capacity) waarbij de populatie stabiliseert. Soms treedt ook positieve dichtheidsafhankelijkheid op, het zogenoemde Allee-effect, waarbij geringe populatiedichtheden de voortplanting of overlevingskansen verminderen.

In de ecologie speelt dichtheidsafhankelijkheid een sleutelrol in populatiemodellen en de regulering van populaties. Het onderscheid met dichtheidsonafhankelijke factoren is belangrijk: deze factoren, zoals extreem weer of natuurrampen, veranderen niet met de populatiedichtheid.

In de epidemiologie kan transmissie dichtheidsafhankelijk zijn, omdat de kans op contact en thus de kans op overdracht vaak toeneemt met de dichtheid van de populatie. Er bestaan ook transmissiemechanismen die minder dichtheidsafhankelijk zijn, zoals frequency-dependent transmissie, die meer afhankelijk is van het aandeel geïnfecteerden dan van de absolute dichtheid.

Naast ecologie en epidemiologie wordt de term ook gebruikt in bredere discussies over evolutie en gedrag, waar de fitness of interacties van individuen afhankelijk kunnen zijn van hoe dicht mensen of andere organismen in de buurt leven.