Verspreidheid

Verspreidheid is een term die in het Nederlands op twee manieren wordt gebruikt: in de statistiek als aanduiding van de mate waarin een dataset verspreid is, en in het bredere sociale en geografische taalgebruik om de mate van verspreiding van een fenomeen over een gebied of populatie aan te geven. In de statistiek beschrijft versprijdheid hoe ver waarden van een variabele uiteenliggen rond een centrale maat zoals het gemiddelde of de mediaan. Een dataset met hoge verspreiding kent een grote variatie in de waarden, terwijl een dataset met lage verspreiding consistenter is.

Belangrijke maatstaven voor verspreiding zijn onder andere het bereik (het verschil tussen de grootste en kleinste waarde), de interquartielafstand of IQR (het verschil tussen Q3 en Q1, robuuster tegen outliers), de variantie en de standaarddeviatie (gemiddelde kwadratische afwijking van het gemiddelde), en de coëfficiënt van variatie (de standaarddeviatie gedeeld door het gemiddelde, uitgedrukt als percentage). Elke maat heeft voor- en nadelen: het bereik kan sterk door outliers worden beïnvloed; de IQR is robuuster maar minder volledig; de variatie en standaarddeviatie zijn uitgedrukt in dezelfde eenheden als de data; de CV maakt vergelijking tussen datasets met verschillende gemiddelden mogelijk.

In beschrijvende analyse helpt versprijdheid naast de centrale maat om patronen te zien en om onzekerheid te beoordelen. Ze beïnvloedt ook inferentiële concepten zoals betrouwbaarheidsintervallen en testsensitiviteit. Buiten de statistiek wordt verspreiding gebruikt om maatschappelijke en geografische vragen te verkennen, zoals hoe een ziekte, inkomen of productiviteit over een regio of populatie is verdeeld. Interpretationeel wijst hoge verspreiding vaak op heterogene processen, terwijl lage verspreiding op uniformiteit kan duiden.