Uitzonderlijke

Uitzonderlijke is een Nederlands bijvoeglijk naamwoord dat doorgaans wordt vertaald als buitengewoon, opmerkelijk of niet alledaags. Het wijst op iets dat afwijkt van wat als normaal wordt gezien en karakteriseert kwaliteit, zeldzaamheid of belang. Het kan betrekking hebben op mensen, gebeurtenissen, voorwerpen of omstandigheden. De betekenis heeft een vaak positieve connotatie, al kan het ook neutraal of kritisch gebruikt worden als er uitzonderlijk gedrag of situaties worden beschreven.

Etymologie en verschil met verwante termen: uitzonderlijke is afgeleid van de uitdrukking zonder uitzondering, wat aangeeft dat iets geen standaardcategorie of -regel volgt. Het woord is verwant aan uitzonderlijk, en beide woorden delen de kernbetekenis van afwijking van de norm. Synoniemen zijn onder meer buitengewoon en opmerkelijk, hoewel nuanceverschillen bestaan: buitengewoon kan breder toepasbaar zijn, terwijl opmerkelijk vooral wijst op iets dat opvalt; uitzonderlijk heeft vaak een sterkere, positiever geladen evaluatie.

Grondgebruik: uitzonderlijke komt meestal voor naast een zelfstandig naamwoord in de attributieve positie, bijvoorbeeld een uitzonderlijke prestatie of uitzonderlijke omstandigheden. In meervoud gebeurt dit eveneens: uitzonderlijke gevallen. Het bijvoeglijk naamwoord kan ook in samengestelde uitdrukkingen voorkomen, waarin het de kern van de uitdrukking bepaalt.

Zie ook: uitzondering (het zelfstandig naamwoord verwijst naar een uitzondering of een speciaal geval) en uitsondering met vergelijkbare betekenissen in vakgebieden als journalistiek, wetenschap en literatuur.

Samenvattend: uitzonderlijke beschrijft iets dat duidelijk afwijkt van wat normaal of gebruikelijk is, met een sterke connotatie van waardering of opmerkelijkheid.