Toekomstverkenningen

Toekomstverkenningen vormen een verzamelnaam voor systematische benaderingen waarmee mogelijke toekomsten worden onderzocht en beschreven. Het doel is beleidsmakers, organisaties en het bredere maatschappelijke veld handvatten te bieden voor strategische besluitvorming en langetermijnplanning in het licht van onzekerheden en complexe ontwikkelingen.

Methoden omvatten horizon scanning (signalering van vroege trends en ontwikkelingen), trendanalyse, scenarioplanning, backcasting, Delphi-onderzoek en participatieve methoden zoals workshops. Deze technieken worden vaak gecombineerd in een onderzoeksproces waarin onzekerheidsfactoren worden geïnventariseerd, alternatieve toekomstpaden worden ontwikkeld en beleidsopties worden getest op robuustheid en transactiekosten.

Toepassingsvelden zijn onder meer overheid en lokaal bestuur, bedrijfsleven, stedelijke en regionale planning, klimaat- en gezondheidsbeleid, en innovatiebeleid. Vaak wordt gewerkt aan lange tijdshorizons, zoals twintig tot dertig jaar, maar elementen kunnen ook relevant zijn op middellange termijn.

Historisch gezien ontstond toekomstverkenning als onderdeel van de futures studies in de twintigste eeuw en is sindsdien geëvolueerd met een toenemende nadruk op participatie, digitale data en interdisciplinaire samenwerking. Het doel is niet voorspelbaar te maken wat precies zal gebeuren, maar de ruimte van mogelijke toekomsten in kaart te brengen en verstandig handelen te stimuleren.

Kritiekpunten betreffen de inherente onzekerheid, mogelijke vooringenomenheid in scenario’s en de vraag hoe de resultaten richtinggevend kunnen zijn in beleid en organisatiepraktijk. Gerelateerde onderwerpen zijn scenarioplanning, horizon scanning, trendanalyse en backcasting.